Της Μαρουσώς Τσιριγωτάκη…
Η φορητή εικόνα του “Μυστικού Δείπνου” διαστάσεων 109×84 x 2,8 εκατοστών, φιλοτεχνήθηκε από τον Μιχαήλ Δαμασκηνό τον ΙΣΤ’ αιώνα και σήμερα βρίσκεται στο Ηράκλειο της Κρήτης στη Συλλογή της Χριστιανικής Τέχνης της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών.
Είναι έργο αντιπροσωπευτικό της Κρητικής Σχολής, ενυπόγραφο, με την υπογραφή του δημιουργού να τοποθετείται κάτω αριστερά.
Η τεχνική που ακολουθήθηκε είναι αυτή της αυγοτέμπερας πάνω σε λινό ύφασμα, το οποίο τοποθετήθηκε σε ξύλινο υπόστρωμα, ενώ η σύνθεση αποτελείται από αναγεννησιακά και βυζαντινά στοιχεία και από ρωπογραφικές σκηνές.
Στο κέντρο της σύνθεσης βρίσκεται ο Χριστός, καθήμενος στη μέση ενός μακρόστενου τραπεζίου περιτριγυρισμένος από τους Αποστόλους, να ετοιμάζεται για την Θεία Ευλογία. Πάνω από τον κεντρικό άξονα απεικονίζονται τέσσερις άγγελοι σε σύννεφα να κρατούν το Σταυρό.
Στο πρώτο επίπεδο, απεικονίζονται να εξέρχονται από το υπόγειο δύο παιδία , το ένα εκ των οποίων είναι αφρικανικής καταγωγής και κρατά δίσκο με εδέσματα. Στο κέντρο της σύνθεσης και δεξιά απεικονίζεται η μορφή υπηρέτη, ο οποίος κοιτάζει φευγαλέα.
Το αρχαιοπρεπές οικοδόμημα, μέσα στο οποίο θα τελεστεί ο Μυστικός Δείπνος, ακολουθεί τη βυζαντινή εικονική αναπαράσταση, σύμφωνα με την οποία, ο εσωτερικός χώρος δεν διαχωρίζεται από τον εξωτερικό , απεικονίζεται ασκεπές μεν , αλλά προσεγγίζει το ρεαλισμό και τη τρίτη διάσταση με τη χρήση της γραμμικής προοπτικής , έχοντας ως κοινό σημείο φυγής τη μορφή του Χριστού .
Εικάζεται δε, ότι η γραμμική προοπτική υιοθετείτεαι από τη μεταβυζαντινή τέχνη για πρώτη φορά με το συγκεκριμένο έργο ανατρέποντας την μέχρι τότε επικρατούσα βυζαντινή θεώρηση της «αντίστροφης προοπτικής». Παρατάυτα, η διατήρηση παράλληλα του χρυσού βάθους ενισχύει την αίσθηση του υπερβατικού και του άχρονου.
Οι μορφές, με εξαίρεση τη μορφή του Χριστού, η απόδοση της οποίας ακολουθεί τη βυζαντινή τεχνοτροπία, απεικονίζονται στέρεες με κίνηση και χειρονομίες αποτυπώνοντας την ψυχολογική κατάστασή τους , ενώ η ρευστή πτυχολογία των ενδυμάτων επιτρέπει τη σχηματοποίηση των σωμάτων .
Ο χρωματισμός είναι πλούσιος, ιδιαίτερα στα ενδύματα, στα οποία παρατηρείται εναλλαγή χρωματισμών , με πρότυπους χρωματικούς συνδυασμούς των βασικών χρωμάτων, τα οποία είναι το ερυθρό, το κυανό και το πράσινο .
Η τάση επιστροφής στο νατουραλισμό ενισχύεται και από την απεικόνιση ρεαλιστικών και διακοσμητικών στοιχείων , την αναπαράσταση καθημερινών σκηνών, με την προσθήκη λεπτομερειών και με το σχηματισμό της σκιάς των προσώπων και του φωτός της εστίας.
Επιπλέον, τα στοιχεία αυτά λειτουργούν προς επίρρωση της αφηγηματικότητας και προς αποδυνάμωση της θεολογικής προσέγγισης της τέχνης , η οποία στόχευε στην αφαίρεση με μορφές χωρίς σκιά δημιουργώντας την αίσθηση του υπερβατικού σε χώρο άχρονο και άτοπο
Μέσω της συγκεκριμένης φορητής εικόνας γίνεται αντιληπτός ένας νέος εικονογραφικός τύπος της θρησκευτικής ζωγραφικής με την αφομοίωση δυτικότροπων στοιχείων στην βυζαντινή θρησκευτική εικαστική παράδοση, τα οποία στη συνέχεια άλλαξαν σταδιακά την φυσιογνωμία της.