Του Σπύρου Μιχαλόπουλου
Ένα βήμα πιο κοντά στην επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Ηνωμένο Βασίλειο, μπορεί να βρίσκεται η Ελλάδα, καθώς πρόκειται να ξεκινήσουν επίσημες συνομιλίες μεταξύ των δυο Χωρών, ανακοίνωσε η UNESCO. Ο συστηματικός αγώνας της Μελίνας Μερκούρη ,που ξεκίνησε πριν 38 χρόνια, κέρδισε μια ακόμη δικαίωση. Το Υπουργείο Πολιτισμού δεν ανοίγει ακόμη επισήμως τα χαρτιά του, αλλά το Κανάλι Ενα μίλησε με κορυφαία στελέχη του υπουργείου.
Όπως ανακοίνωσε η UNESCO, πρόκειται να διεξαχθούν απευθείας συνομιλίες για την επιστροφή των γλυπτών μεταξύ της Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Υπουργού Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδου Στίβεν Πάρκινσον.
Ελλάδα και Βρετανία ανταποκρίθηκαν στο αίτημα του οργανισμού να εντείνουν τις προσπάθειές τους έτσι ώστε να βρεθούν στο ίδιο τραπέζι και να συνομιλήσουν με θέμα την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα εκεί που ανήκουν, δηλαδή στην Αθήνα.
Στις 29 Απριλίου, ο υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας Στίβεν Πάρκινσον απέστειλε αίτημα στην UNESCO να διοργανώσει συνάντηση με την Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Η κ. Μενδώνη το αποδέχθηκε αμέσως και – σύμφωνα πάντα με την UNESCO – σύντομα θα ανακοινωθεί η ημερομηνία.
Όπως αναφέρει η ανακοίνωση της UNESCO, «η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα υποβλήθηκε στην Επιτροπή το 1984. Έκτοτε, η Επιτροπή εξετάζει την υπόθεση κατά τις διαδοχικές συνεδριάσεις της. Σε πολλές περιπτώσεις, η UNESCO επανέλαβε την ετοιμότητά της να λειτουργήσει ως μεσολαβητής μεταξύ της Ελλάδας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Βόρεια Ιρλανδία ως προς αυτό».
Κι εδώ ασφαλώς πρέπει να γίνει ειδική αναφορά στη Μελίνα Μερκούρη η οποία από τις 30 Ιουλίου του 1982 έθεσε στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Η ομιλία της έμεινε στην ιστορία. Η Μελίνα Μερκούρη, 38 χρόνια πριν, τόνιζε στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού ότι η Ελλάδα δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το αίτημα για επιστροφή των Γλυπτών. «Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας».
Για την ώρα, πάντως, από το υπουργείο Πολιτισμού δεν υπάρχει κάποια επίσημη αντίδραση, ούτε ανακοίνωση. Μιλώντας στο Κανάλι Ένα κορυφαίο στέλεχος του υπουργείο δεν επιβεβαίωσε, ούτε διέψευσε τα όσα λέει η σχετική ανακοίνωση της UNESCO
Ειδικότερα η ανακοίνωση της UNESCO καλεί την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο να «εντείνουν τις προσπάθειές τους με σκοπό την επίτευξη μιας ικανοποιητικής διευθέτησης αυτού του μακροχρόνιου ζητήματος, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική, πολιτιστική του , νομική και ηθική διάσταση».
Και ενημερώνει ότι «η Γραμματεία απέστειλε δύο επιστολές στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ελλάδα τον Μάρτιο του 2022, ζητώντας πληροφορίες και προτείνοντας τη διευκόλυνση του διαλόγου….Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα απάντησαν στη Γραμματεία στις 8 Απριλίου και στις 18 Απριλίου 2022 αντίστοιχα, περιγράφοντας τις ενέργειες που αναλήφθηκαν για τη συνέχιση του διαλόγου για την υπόθεση αυτή. Και τα δύο κράτη μέλη ανέφεραν τη διμερή συνάντηση μεταξύ του Πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 2021. Το Ηνωμένο Βασίλειο ενημέρωσε τη Γραμματεία για την πρότασή του να οργανώσει συνάντηση μεταξύ της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Υπουργού Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδου Πάρκινσον. Η Ελλάδα ενημέρωσε τη Γραμματεία ότι η εισήγηση του Ηνωμένου Βασιλείου απεστάλη στον Έλληνα Υπουργό Πολιτισμού στις 29 Απριλίου 2022, έγινε αμέσως αποδεκτή και πρόκειται να γίνει συνάντηση μεταξύ των μερών”.
Θα λέγαμε ότι στο υπουργείο Πολιτισμού κρατούν επιφυλακτική στάση και τονίζουν ότι η συγκεκριμένη ανακοίνωση δεν ήρθε από την UNESCO ειδικά για τα Γλυπτά του Παρθενώνα αλλά στο πλάισιο του τριήμερου συνεδριού στο Παρίσι-που ολοκληρώνεται αύριο- της Επιτροπής Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών. Στην ίδια ανακοίνωση μάλιστα γίνεται λόγος και για άλλα πολιτιστικά αγαθά από άλλες χώρες όπως η Ζάμπια.
Να θυμίσουμε, άλλωστε, ότι πάλι στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι, παργαματοποιήθηκε συνέδριο πριν τέσσερα χρόνια με το ίδιο θέμα. Και τις τότε ελληνικές θέσεις υποστήριξαν ένθερμα με παρεμβάσεις τους Κίνα, Τουρκία, Ιαπωνία, Αρμενία, Μεξικό, Ιράκ, Κορέα, Αίγυπτος, Αργεντινή, Κύπρος, Ζάμπια, μέχρι και η Τουρκία.
Το ιστορικό της κλοπής-Ποια είναι τα γλυπτά που λείπουν
Το μνημείο του Παρθενώνα απώλεσε μεγάλο τμήμα του γλυπτού του πλούτου, κατά τα έτη 1801-1804, όταν ο λόρδος Έλγιν, πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, κατόρθωσε να αποσπάσει το μισό περίπου του γλυπτού του διακόσμου και να το μεταφέρει στην Αγγλία.
Από την πρώτη στιγμή της αφαίρεσης των Γλυπτών του μνημείου άρχισαν οι αντιδράσεις για την κλοπή τους. Αμέσως μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους ξεκίνησε το αναστηλωτικό πρόγραμμα του Παρθενώνα και το μνημείο έγινε εθνικό σύμβολο. Το 1842, «κηρύχθηκε» από τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, γραμματέα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, η πρώτη επίσημη αιτίαση της Ελλάδας κατά του Έλγιν και διατυπώθηκε η προσδοκία επιστροφής των διαρπαχθέντων γλυπτών. Το αίτημα επαναλήφθηκε το 1924, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από το θάνατο του λόρδου Βύρωνα. Το 1961, ο Δήμαρχος της Αθήνας αλλά και η Ακαδημία Αθηνών, ζήτησαν από την Αγγλία τον επαναπατρισμό των Μαρμάρων του Παρθενώνα και το 1982 απετέλεσε έτος – σταθμός για το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, καθώς στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική στο Μεξικό, η τότε Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών, Μελίνα Μερκούρη προέβαλε το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η ελληνική αντιπροσωπεία υπέβαλε σχέδιο Σύστασης υπέρ της επιστροφής του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα στην Ελλάδα, που υπερψηφίστηκε με 56 ψήφους υπέρ, 12 κατά και 24 αποχές. Τον Οκτώβριο του 1984 η Ελλάδα υπέβαλλε επίσημο αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα και τον Απρίλιο του ίδιου έτους η βρετανική πλευρά απέρριψε το ελληνικό αίτημα.
Το ίδιο έτος, επίσης, η Ελλάδα κατέθεσε επίσημο αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην UNESCO, το οποίο ενεγράφη στην ημερήσια διάταξη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσής τους ή την Απόδοσή τους σε Περίπτωση Παράνομης Κτήσης. Από το 1987, το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα έχει ενταχθεί στην επίσημη ατζέντα των θεμάτων της UNESCO, συζητείται ανά διετία στις συνεδριάσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής και κάθε φορά υιοθετείται σύσταση από τα κράτη-μέλη για την προώθηση του ζητήματος.
Το 1999 ανατέθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση στην Ειδική Επιτροπή του αγγλικού Κοινοβουλίου για τον Πολιτισμό, τον Αθλητισμό και τα ΜΜΕ (Select Committee) η μελέτη όλων των θεμάτων της βρετανικής πολιτιστικής πολιτικής. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και τα ζητήματα επιστροφής πολιτιστικής κληρονομιάς, με κυριότερο το αίτημα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα υπέβαλλε Υπόμνημα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Το γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αυθύπαρκτα έργα τέχνης. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ., στο απόγειο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 40 στην Αθήνα. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 9 στην Αθήνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται ότι απεικονίζει την Πομπή των Παναθηναίων. Οι μετόπες εικονίζουν: στην ανατολική πλευρά τη Γιγαντομαχία, στην δυτική πλευρά την Αμαζονομαχία, στην βόρεια τον Τρωικό Πόλεμο και στην νότια πλευρά τη μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπίθων. Στο ανατολικό αέτωμα αναπαριστάται η γέννηση της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό αέτωμα η διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεμονία της Αθήνας.